Szlak Armii Krajowej na Ziemi Limanowskiej

W ramach otwartego konkursu ofert pn. „Małopolska Gościnna” w Powiecie Limanowskim powstał nowy produkt związany z turystyką historyczną pn. „Szlak Armii Krajowej na Ziemi Limanowskiej”.

W ramach realizowanego projektu przygotowano logo projektu w nawiązaniu do jednego z symboli konspiracji, wykorzystywanych w podziemnej prasie w czasie niemieckiej okupacji na Ziemi Limanowskiej. Na ścianie hali sportowej I Liceum Ogólnokształcącego im. Władysława Orkana (od strony ul. Józefa Piłsudskiego), przygotowano partyzancki mural. W dwunastu wybranych miejscach na terenie kilku gmin ustawiono tablice turystyczne zawierające treści historyczne, ciekawostki oraz fotografie z epoki związane z działalnością konspiracyjną. W celu poszerzenia oferty turystycznej opracowano mapę, zawierającą 64 miejsca związane z działalnością konspiracyjną na Ziemi Limanowskiej. Mapa zawiera oznakowane obiekty historyczne oraz fotografie i opisy miejsca pamięci oraz jego lokalizację. Ostatnim elementem projektu jest przewodnik prezentujący historię wybranych miejsc pamięci na Limanowszczyźnie.

Ze względu na obszerną tematykę jaką jest wojna i czas okupacji, za podstawowe terytorialne kryterium projektu przyjęto tworzenie narracji historycznej w oparciu o współczesne granice powiatu limanowskiego. Te zaś pokrywają się z administracją polskiego państwa podziemnego w czasie niemieckiej okupacji. W latach 1940-1945 w ramach Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej (odpowiednik przedwojennego powiatu) znalazły się wszystkie wówczas istniejące gminy zbiorowe powiatu tj. Dobra, Jodłownik, Kamienica, Limanowa – miasto, Limanowa – wieś, Łukowica, Mszana Dolna I, Mszana Dolna II, Niedźwiedź, Skrzydlna, Tymbark, Ujanowice. Zatem zredagowana treść nawiązuje do miejsc pamięci na Ziemi Limanowskiej z wyłączeniem południowozachodniego, zalesionego obszaru Gorców ze względu na jego odrębną, integralną historię z okresu niemieckiej okupacji.

Ważnym elementem projektu było zinwentaryzowanie obiektów historycznych na terenie powiatu limanowskiego, naniesienie ich na mapę i opisanie.

Każdego roku w czasie sezonu turystycznego, piesi, rowerzyści przemieszczając się po szlakach turystycznych, pieszych, rowerowych Ziemi Limanowskiej, napotykają obiekty związane z okresem II wojny światowej. Niektóre z pomników, kapliczek czy innych miejsc pamięci są oznakowane na powszechnie dostępnych mapach turystycznych. Do tej pory planując wycieczki po Ziemi Limanowskiej należało pamiętać, że teren powiatu limanowskiego jest położony w przeważającej większości na obszarze Beskidu Wyspowego oraz północnej części Gorców. Nie można zapominać, że północnozachodnia część Ziemi Limanowskiej, rejon: Szczyrzyc – Jodłownik – Mstów – Słupia – Nowe Rybie jest zaliczany do Pogórza Wiśnickiego. W celu ujednolicenia zebranych informacji na temat miejsc pamięci związanych z konspiracją, w ramach projektu wraz z wydawnictwem Compass opracowano mapę turystyczną w skali 1:50 000. Mapa pokrywa teren powiatu limanowskiego, zawiera wszystkie dotychczas oznakowane piesze, rowerowe, konne szlaki turystyczne PTTK, szlaki gminne, ścieżki przyrodnicze, historyczne i inne. Na mapie oznakowano 64. miejsca pamięci związane z działalnością AK na Ziemi Limanowskiej. Wśród nich znalazły się kwatery wojenne z okresu II wojny światowej na cmentarzach parafialnych m.in. w Dobrej, Limanowej, Mszanie Dolnej, Tymbarku czy na cmentarzu ofiar II wojny światowej w Skrzydlnej. Nieodłącznym elementem beskidzkiego krajobrazu są pomniki, kapliczki, obeliski związane z martyrologią narodu polskiego. Wśród nich znalazły się te, które były dotąd powszechnie znane i oznakowane na turystycznych mapach jak np. pomnik ofiar niemieckiej pacyfikacji w 1944 r. w Gruszowcu, pomnik partyzancki w Szczawie, pomnik poległych partyzantów w 1944 r. w Zalesiu, pomnik ofiar II wojny światowej w Szczyrzycu. Wśród innych oznakowanych miejsc znalazły się mniej znane obiekty związane z konspiracją. Pamięć o nich kultywują mieszkańcy danej miejscowości, szkoły i samorządy. Do takich miejsc należą m.in. Krzyż partyzancki w os. Za Kopcem w Stróży, Krzyż partyzancki na górze Ciecień, obelisk kpt. Józefa Bednarka w Pasierbcu, pomnik ofiar II wojny światowej w Młyńczyskach, pomnik poległych żołnierzy OP AK „Błyskawica” w Zamieściu.

Część obiektów spośród naniesionych na mapę to miejsca zinwentaryzowane na podstawie badań historyków w ostatnich 10-15 lat. Wśród nich znajdują się zrzutowiska AK w Mszanie Górnej, na górze Ćwilin, na polanach wzgórza Dzielec w Słopnicach czy na os. Polanki w Szczawie oraz obozowisko oddziału partyzanckiego AK „Wilk” na Mogielicy, obiekty związane z tajnym nauczaniem w Ujanowicach i Żmiącej. Na mapie naniesiono utworzone w ostatnich latach ścieżki turystyczne, historyczno-edukacyjne m.in. ścieżki: 1. PSP AK im. kpt. Juliana Krzewickiego „Filipa” oraz OP AK „Wilk” w rejonie góry Mogielicy na terenie gminy Słopnice, ścieżkę turystyczno-edukacyjną na terenie gminy Tymbark. Mapa została wzbogacona o miejsca związane z kultem religijnym. Kilka obiektów sakralnych Ziemi Limanowskiej posiada swoje miejsca pamięci w postaci tablic poświęconych ofiarom II wojny światowej. Do takich należą: kościół pw. Najświętszego Serca Jezusowego w Glisnem, Bazylika Matki Boskiej Bolesnej w Limanowej, kościół pw. Józefa Oblubieńca NMP w Lubomierzu, kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szczawie czy Opactwo OO. Cystersów w Szczyrzycu. Kolejnymi obiektami oznakowanymi na mapie są miejsca baz partyzanckich w obiektach turystycznych, należą do nich: schronisko PTTK na Luboniu Wielkim oraz baza szkoleniowo-wypoczynkowa „Lubogoszcz” na Lubogoszczy (obecnie należąca do Krakowskiego Szkolnego Ośrodka Sportowego). Nie zabrakło upamiętnienia działalności konspiracyjnej w obiektach przemysłowych jak np. budynki dawnej Podhalańskiej Spółdzielni Owocarskiej w Tymbarku, budynki dawnej rafinerii w Sowlinach. Wyjątkowymi miejscami, oznakowanymi na mapie są czynne Izby historyczne, które w okresie sezonu turystycznego i często poza nim udostępniają swoje obiekty do zwiedzania i poznawania historii lokalnej. Należą do nich: Izba Pamięci 1. PSP AK w Słopnicach, Muzeum 1. PSP AK w Szczawie, Izba Pamięci Narodowej w Gminnej Bibliotece Publicznej w Tymbarku. Prace nad wydaniem mapy przyczyniły się do weryfikacji dotychczas błędnie oznakowanych miejsc na mapach turystycznych lub zawierających błędne daty obelisków. I tak, oznaczono miejsce właściwej lokalizacji nowego miejsca pamięci ofiar niemieckiej egzekucji z 12 września 1939 r. w kamieniołomie na „Cieniawie” w Mordarce. Oznaczono pomnik ofiar niemieckiej egzekucji z 6 września 1939 r. w Tymbarku. Zweryfikowano błędnie zapisaną datę na obelisku ofiar niemieckiej egzekucji w Starej Wsi z 1943 r. W rzeczywistości egzekucja miała miejsce w lutym 1944 r. Liczba obiektów naniesionych na mapie nie wyczerpuje tematyki zagadnień związanych z niemiecką okupacją. Stanowi przyczynek do dalszego rozwoju badań, poszukiwań i weryfikacji.